ਜੰਮਣੁ ਮਰਣਾ ਮਿਟਿ ਗਇਆ ਕਾਲੈ ਕਾ ਕਿਛੁ ਨ ਬਸਾਇ॥
2. ਮਾਨਸਿਕ ਸੇਵਾ : ਇਹ ਉਹ ਸੇਵਾ ਹੈ ਜਿਸ ਦੁਆਰਾ ਗੁਰਸਿੱਖ ਨੇ ਆਪੇ ਦੇ ਗੁਣਾਂ ਦੀ ਸਾਂਝ, ਦੂਜੇ ਦੇ ਮਨ ਨਾਲ ਪਾਉਣੀ ਹੈ। ਅਰਥਾਤ ਕਿਸੇ ਲਈ ਨਿਸ਼ਕਾਮ ਭਾa ਨਾਲ ਆਪਾ ਵਾਰਨਾ। ਆਪਣਾ ਵਿਗਾੜ ਕੇ ਦੂਸਰਿਆਂ ਦੇ ਕਾਰਜਾਂ ਨੂੰ ਨਿਰਸੁਆਰਥ ਨੇਪਰੇ ਚਾੜਣਾ, ਗੁਰਮਤਿ ਅੰਦਰ ਇਸ ਸੇਵਾ ਨੂੰ ਸਰੀਰਕ ਸੇਵਾ ਨਾਲੋਂ ਵੀ ਉੱਤਮ ਮੰਨਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਤਨ ਅਤੇ ਮਨ ਦੋਨਾਂ ਦੀ ਸਾਂਝ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਜਿਨ ਮਨ ਹੋਰ ਮੁਖ ਹੋਰ ਵਰਗਾ ਪਾਖੰਡ, ਦੁਬਿਧਾ ਤੇ ਓਪਰਾਪਨ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ, ਸਗੋਂ ਧੁਰ ਹਿਰਦੇ ਤੋਂ ਸੱਚੀ ਲਗਨ, ਸੱਚੀ ਭਾਵਨਾ, ਸੱਚੀ ਖਾਹਿਸ਼ ਤੇ ਸੱਚੀ ਸੰਤੁਸ਼ਟੀ ਸਮਾਈ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
ਮਾਨਸਿਕ ਸੇਵਾ ਅਸੀਂ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਕਾਰਜਾਂ ਰਾਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਗੁਰੂ ਹੁਕਮ ਅਤੇ ਭਾਣੇ ਅੰਦਰ ਜੀਵਨ ਬਤੀਤ ਕਰਨਾ, ਚਾਹਵਾਨ ਨੂੰ ਗੁਰਬਾਣੀ ਤੇ ਇਸ ਦੇ ਅਰਥ ਸਿਖਾਉਣਾ, ਗੁਰਮਤਿ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਬਾਰੇ ਸੰਗਤ ਨੂੰ ਜਾਣੂ ਕਰਵਾਉਣ ਲਈ ਧਰਮ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਰਨਾ ਤੇ ਸਾਹਿਤ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕਰਕੇ ਵੰਡਣਾ। ਖੁਦ ਧਰਮ, ਸਤਿਸੰਗਤ, ਪਰਉਪਕਾਰਤਾ ਦੇ ਨੈਤਿਕ ਫਰਜਾਂ ਨੂੰ ਨਿਭਾਉਣਾ ਤੇ ਫਿਰ ਦੂਜਿਆਂ ਨੂੰ ਇਸ ਵੱਲ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕਰਨਾ ਆਦਿ। ਦੂਸਰੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਅਸੀਂ ਕਹਿ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਮਾਨਵ ਜੀਵਨ ਅੰਦਰ ਧਾਰਮਿਕ ਤੇ ਨੈਤਿਕ ਇਨਕਲਾਬ ਲਿਆਉਣ ਲਈ ਉਸਾਰੂ ਸੋਚ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਲਈ ਨਸ਼ਿਆਂ, ਕੁਕਰਮਾਂ, ਵਹਿਮਾਂ-ਭਰਮਾਂ, ਅੰਧ ਵਿਸ਼ਵਾਸਾਂ, ਵਰਣ ਵੰਡ, ਊਚ-ਨੀਚ, ਢਾਹੂ ਤੇ ਨਿਰਾਸ਼ਾਵਾਦੀ ਤਾਕਤਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਰਨਾ। ਗੁਰਬਾਣੀ ਤੇ ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ ਦੀਆਂ ਕਈ ਵਾਰਾਂ ਇਸ ਸੇਵਾ ਨੂੰ ਬੇਹੱਦ ਸਲਾਹਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।
1. ਓਇ ਪੁਰਖ ਪ੍ਰਾਣੀ ਧੰਨਿ ਜਨ ਹਹਿ ਉਪਦੇਸੁ ਕਰਹਿ ਪਰਉਪਕਾਰਿਆ॥
2. ਗੁਨ ਗਾਇ ਸੁਨਿ ਲਿਖਿ ਦੇਇ॥ ਸੋ ਸਰਬ ਫਲ ਹਰਿ ਲੇਇ॥
3. ਜੈਸੇ ਸਤ ਮੰਦਰ ਕੰਚਨ ਕੇ ਉਸਾਰ ਦੀਨੇ, ਤੈਸਾ ਫਲ ਸਿਖ ਕਉ ਇਕ ਸ਼ਬਦ ਸਿਖਾਏ ਕਾ॥
4. ਗੁਰਸਿਖੀ ਦਾ ਸਿਖਣਾ ਗੁਰਮੁਖਿ ਸਾਘ ਸੰਗਤਿ ਦੀ ਸੇਵਾ॥
ਇਹ ਸੇਵਾ ਗੁਰਸਿੱਖ ਦੇ ਨਿਜ ਅਤੇ ਪਰ (ਸਮਾਜ ਤੇ ਸੰਗਤ) ਦੋਨਾਂ ਲਈ ਹੀ ਕਲਿਆਣਕਾਰੀ ਹੈ। ਜਿੱਥੇ ਉਹ ਆਪਾ ਸੰਵਾਰ ਕੇ ਸੰਗਤ ਨਾਲ ਪ੍ਰੇਮ ਦੀ ਸਾਂਝ ਪਾਉਂਦਾ ਹੈ ਉਥੇ ਪਿਆਰ ਤੇ ਏਕਤਾ ਨੂੰ ਵੀ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਸੇਵਾ ਵਿੱਚ ਜੁਟਿਆ ਮਨ ਵਿਕਾਰਾਂ ਵੱਲ ਨਹੀਂ ਜਾਂਦਾ। ਕਾਬੂ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਨਿਰਮਲ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

3. ਆਤਮਿਕ ਕਾਲ : ਇਹ ਉਹ ਉਤਮ ਸੇਵਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਰਾਹੀਂ ਗੁਰਸਿੱਖ ਖੁਦ ਗੁਰਪ੍ਰਸਾਦਿ ਸਦਕਾ ਮੋਹ ਮਾਇਆ ਤੋਂ ਉਪਰ ਉੱਠ ਕੇ, ਮਾਇਕ ਮੰਡਲਾਂ ਦੀ ਕੈਦ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਹੋ ਕੇ ਆਤਮਿਕ ਜੀਵਨ ਦੀਆਂ ਉਚ ਅਵਸਥਾਵਾਂ ਦਾ ਅਨੰਤਰਸ ਮਾਨਦਾ ਹੋਇਆ, ਇਲਾਹੀ ਖੇਡਾਂ ਖੇਡਦਾ ਹੈ, ਉਥੇ ਦੂਸਰਿਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਉਪਦੇਸ਼ ਦੇ ਕੇ ਇਸ ਮਾਰਗ ਉੱਪਰ ਤੋਰਨ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਕ ਬਣਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸੇਵਾ ਦੇ ਤਰਫੀ ਸੌਦੇਬਾਜ਼ੀ, ਹਉਮੈ ਤੇ ਹਰ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਸੁਆਰਥ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਉਪਰ ਉਠਕੇ ਆਪਾ ਤਿਆਗ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਨਾਲ ਹੀ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਆਮ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਵੱਸ ਦੀ ਖੇਡ ਨਹੀਂ। ਇਹ ਤਾਂ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੇ ਦਰ ਤੋਂ ਵਰੋਸਾਏ ਗੁਰਮੁਖ ਪਿਆਰਿਆਂ ਤੇ ਮਹਾਂਪੁਰਸ਼ਾਂ ਦੇ ਲੇਖੇ ਹੀ ਆਉਂਦੀ ਹੈ। ਜਿਹੜੇ ਆਪ ਮੁਕਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਤੇ ਦੂਸਰਿਆਂ ਨੂੰ ਮੁਕਤ ਹੋਣ ਦਾ ਸੰਦੇਸ਼ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।

ਜਨਮ ਮਰਣ ਦੁਹਹੂ ਮਹਿ ਨਾਹੀ ਜਨ ਪਰਉਪਕਾਰੀ ਆਏ॥
ਜੀਅ ਦਾਨੁ ਦੇ ਭਗਤੀ ਲਾਇਨਿ ਹਰਿ ਸਿਉ ਲੈਨਿ ਮਿਲਾਏ॥
ਇਸ ਸੇਵਾ ਰਾਹੀਂ ਹੀ ਨਾਮ ਤੇ ਨਾਮੀ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਮਨ ਪਵਿੱਤਰ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਮੋਹ-ਮਮਤਾ ਤੇ ਹਉਮੈਂ ਤੋਂ ਮੁਕਤੀ ਮਿਲਦੀ ਹੈ। ਜਨਮ-ਜਨਮਾਂਤਰਾਂ ਦੀ ਮਨ ਨੂੰ ਲੱਗੀ ਮੈਲ ਲਹਿ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਪਾਪਾਂ-ਅਪਰਾਧਾਂ, ਦੁੱਖਾਂ, ਦੁਬਿਧਾ, ਦਵੈਸ਼ ਭਾਵਨਾ ਦਾ ਨਾਸ਼ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਵਰਤ, ਨੇਮ, ਪੂਜਾ, ਅਰਚਨਾ ਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਕਾਰਜਾਂ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਰਹਿ ਜਾਂਦੀ। ਗੁਰਸਿੱਖ ਤ੍ਰੈਕਾਲ ਦਰਸ਼ਨੀ ਤੇ ਜੀਵਨ ਮੁਕਤ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
1. ਸਤਿਗੁਰ ਕੀ ਸੇਵਾ ਸਫਲ ਹੈ ਜੇ ਕੋ ਕਰੇ ਚਿਤ ਲਾਇ॥
2. ਨਾਮੁ ਪਦਾਰਥੁ ਪਾਈਐ ਅਚਿੰਤੁ ਵਸੈ ਮਨਿ ਆਇ॥
3. ਗੁਰ ਕੀ ਸੇਵਾ ਚਾਕਰੀ ਮਨੁ ਨਿਰਮਲੁ ਸੁਖੁ ਹੋਇ॥
4. ਕੋਟਿ ਪਰਾਧ ਮਿਟੇ ਤੇਰੀ ਸੇਵਾ ਦਰਸਨਿ ਦੁਖੁ ਉਤਾਰਿਓ॥
5. ਗੁਰ ਸੇਵਾ ਤੇ ਤ੍ਰਿਭਵਣ ਸੋਝੀ ਹੋਇ॥ ਆਪੁ ਪਛਾਣਿ ਹਰਿ ਪਾਵੈ ਸੋਇ॥
ਉਕਤ ਤਿੰਨੋ ਸੇਵਾ ਵਿੱਚੋਂ ਕਿਸੇ ਵੀ ਕਿਸਮ ਦੀ ਸੇਵਾ ਉਹ ਗੁਰਮੁੱਖ ਪਿਆਰਾ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਜਿਸ ਦੇ ਮਨ ਅੰਦਰ ਸੇਵਾ ਦੀ ਚਾਹ ਹੋਵੇ, ਸਰੀਰ ਅਰੋਗ ਹੋਵੇ, ਭਾਵਨਾ ਹੋਵੇ ਕਿਉਂਕਿ ਬਿਨਾਂ ਮਿਹਰ ਇਹ ਸੈਵਾ ਦਾ ਉਦਮ ਹੋ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਕਦਾ। ਸੇਵਾ ਦਾ ਚਾਉ, ਪ੍ਰੇਮ ਸਵੈਪਨਾ ਤੇ ਉਮਾਂਹ ਵੱਡੇ ਭਾਗਾਂ ਵਾਲੀਆਂ ਨੂੰ ਹੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
1. ਜਿਸ ਕੇ ਮਸਤਕਿ ਕਰਮੁ ਹੋਇ ਸੋ ਸੇਵਾ ਲਾਗਾ॥
2. ਗੁਰ ਪੀਰਾਂ ਕੀ ਚਾਕਰੀ ਮਹਾ ਕਰੜੀ ਸੁਖ ਸਾਰੁ॥
3. ਸਤਿਗੁਰ ਕੀ ਸੇਵਾ ਗਾਖੜੀ ਸਿਰੁ ਦੀਜੈ ਆਪੁ ਗਵਾਇ॥
ਕਈ ਵਾਰ ਸੇਵਾ ਕਰਦਿਆਂ ਗੁਰਸਿੱਖ ਨੂੰ ਹਊਮੈ, ਮੋਹ ਤੇ ਸੁਆਰਥ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਮੱਲੋਮਲੀ ਆਣ ਘੇਰਦੀ ਹੈ। ਉਹ ਧਾਰਮਿਕ ਸੌਦੇਬਾਜੀਆ, ਮਾਣ-ਸਨਮਾਨ, ਮਾਇਕ ਲਾਭ ਤੇ ਨਿੱਜ ਸੁਆਰਥ ਦੀ ਜਕੜ ਵਿੱਚ ਕੈਦ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਜਿਸ ਨਾਲ ਨਾ ਕੇਵਲ ਆਤਮਿਕ ਤਰੱਕੀ ਹੀ ਰੁਕਦੀ ਹੈ, ਸਗੋਂ ਰਸਾਤਲ ਦੀ ਡੂੰਘੀ ਖਾਈ ਵਿੱਚ ਡਿਗਦੇ ਮੁੜ ਜਨਮ ਮਰਨ ਦੇ ਗੇੜ ਵਿੱਚ ਪੈ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਸੋ ਸੇਵਾ ਕਰਦਿਆਂ ਸੱਚੀ, ਸ਼ਰਧਾ, ਨਿਰਸੁਆਰਥ ਨਿਸ਼ਕਾਮ ਭਾਵਨਾ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਮੈ ਮੇਰੀ ਦਾ ਤਿਆਗ ਹੋਣ/ਅਤੀ ਜਰੂਰੀ ਹੈ ਜਿਸਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਸਤਿਗੁਰਾਂ ਦੀ ਮਿਹਰ ਤੇ ਖੁਸ਼ੀ ਸਦਕਾ ਹੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਆਓ, ਅਸੀਂ ਵੀ ਸੇਵਾ ਦੇ ਕਾਰਜ ਕਰਨ ਦਾ ਉਦਮ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਲਈ ਸਤਿਗੁਰਾਂ ਅੱਗੇ ਤਰਲੇ, ਮਿੰਨਤ ਤੇ ਜੋਦੜੀ ਕਰੀਏ ਤਦ ਹੀ ਸਾਡਾ ਜਗ ਤੇ ਆਇਆ ਜੀਵਨ ਸਫਲਾ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।